HIER/DAAR, een dialoog tussen twee oevers

HIER/DAAR, Vesta Kroese

Het begon een bekend beeld te worden: op de ventilatiegebouwen van de Maastunnel aan weerszijden van de Maas waren 5 jaar lang de woorden HIER en DAAR in neonlicht te zien. Ze vormden de enige lichtpunten op de in het donker gehulde gebouwen. Het lichtwerk was een tijdelijke interventie op deze bijzondere plek. In aangepaste vorm is het nu te zien in de tentoonstelling Onze Tunnel in de Kunsthal. Na de tentoonstelling keren de woorden mogelijk terug op een andere plek. CBK Rotterdam sprak met Vesta Kroese over de geschiedenis en toekomst van dit bijzondere neonkunstwerk.

HIER/DAAR werd in 2011 geïnstalleerd na een voorbereidingstraject van ruim twee jaar. Vanaf 2007 initieerden Stichting Downtownberaad (ondernemersvereniging Centrum) en Stichting Kick in de projectgroep Noord/Zuid verschillende projecten met de intentie de noord- en zuidzijdes van Rotterdam met elkaar te verbinden. Beeldend kunstenaars Thijs Ewalts en Jasper Niens realiseerden in 2008 een eerste kunstwerk vanuit Zuid: een bord met daarop een eerste stuk van een snelweg van Zuid naar Noord. In 2008 werd CBK Rotterdam benaderd een kunstenaar te selecteren die vanaf de noordzijde een kunstwerk kon maken dat de rivier overstak.

“Een stadse Rotterdamse taal”
Er werd gekozen voor een voorstel van beeldend kunstenaar Vesta Kroese, architect van origine maar gespecialiseerd in sculptuur en werken in de openbare ruimte. Kroese wilde een werk maken dat de twee oevers verbond, en dat zo niet alleen iets over ‘Noord versus Zuid’, maar over de hele stad en haar inwoners zou zeggen. Het resultaat was HIER/DAAR, een lichtkunstwerk in twee delen: twee woordstellages bevestigd aan de witte ventilatiegebouwen aan weerszijden van de Maas, die beide beurtelings de woorden ‘hier’ en ‘daar’ in neonlicht toonden. Neon was een logische keuze volgens Kroese: “Beide oevers lagen in het donker en neon is een stadse Rotterdamse taal”.

Na zonsondergang sprongen de woorden aan: als de ene zijde het woord ‘hier’ toonde, was aan de andere kant het woord ‘daar’ te lezen, en andersom. HIER en DAAR werden DAAR en HIER: een dialoog tussen de twee oevers. Zo gaf de kunstenaar uitdrukkelijk geen voorkeur voor Noord of Zuid aan, maar was er steeds communicatie tussen de beide oevers, met het water als middelpunt. Door de onregelmatige verspringing van de woorden duurde het soms minuten- of zelfs urenlang tot de neonwoorden van HIER naar DAAR wisselden. Kroese deed dat met opzet en maakte het zelf ook mee toen ze haar werk op video wilde vastleggen. Ze wist zelf niet hoe lang het zou duren voor ze beide woorden gedocumenteerd had: “Je moést wel blijven kijken en wachten op het moment van wisseling. Juist door die onvoorspelbaarheid gingen we beter naar het werk kijken.”

Vesta Kroese, schets: grafische tekening HIER/DAAR


De constructie
De typografie van de letters was door de kunstenaar zorgvuldig vormgegeven en vormde een grafische tekening, dat was belangrijk voor Kroese: “Beeldend moest het óók werken als beide letters tegelijk aan zouden staan.” (zie ook de schets hierboven).
Een software programma was zo ingesteld dat de neonlichten willekeurig versprongen van het ene naar het andere woord. Als de ene zijde versprong, werd een signaal verstuurd naar de andere oever, waar dan ook van woord werd gewisseld.

In technisch opzicht was het nog best ingewikkeld om de constructie tijdelijk, maar toch stevig te maken. Kroese vertelt: “Omdat het werk bij aanvang al tijdelijk zou zijn, met een vergunning van 5 jaar (i.v.m. de monumentenstatus van de gebouwen, CBK R’DAM red.), werd het werk op zo’n manier gemonteerd dat er niet in de gevel geschroefd hoefde te worden.” De letters werden dus opgehangen aan een kantelconstructie het dak. “Qneon heeft heel goed gezorgd voor het werk, en controleerde het vaak bij verschillende stormen. Ook buurtbewoners hielden het werk goed in de gaten. Zij meldden het altijd direct bij CBK Rotterdam als de installatie haperde of uit stond. Anton (Hoeksema) heeft het daar nog best druk mee gehad!”

De onthulling (YouTube video QneonBV, 2012)

Komt HIER/DAAR nog terug?
In 2016 verliep de verleende vergunning voor het werk en eind 2016 werd HIER/DAAR gedemonteerd. Het werd eerst verplaatst naar de Kunsthal: daar is het neonwerk te zien in de tentoonstelling Onze Tunnel. Deze tentoonstelling wordt gewijd aan het 75-jarig bestaan van de oudste verkeerstunnel van Nederland, de Maastunnel, en werd door de Kunsthal gerealiseerd in samenwerking met de gemeente Rotterdam. Kroese: “Het kunstwerk staat nu in de Kunsthal, waar het -ontdaan van context en gebouw ineens heel groot is. Het is eigenlijk ook bedacht om te zien vanaf een afstand. Ook wordt er een video getoond waarin te zien is hoe het werk functioneerde aan de Maas. Gelukkig is het uiteindelijk wel gelukt om de switch tussen de woorden ook in beeld te krijgen.”

HIER/DAAR zal na de tentoonstelling in de Kunsthal wellicht weer verschijnen aan de oevers van de Maas. Zeker als het aan de voormalige omwonenden van de ventilatiegebouwen ligt. De gemeente heeft in ieder geval gegarandeerd dat de witte gebouwen na de renovatie weer worden aangelicht, zodat zij ’s avonds niet meer in het donker zullen verdwijnen. Intussen is Kroese bezig met een boek dat ze begon tijdens een residency in Duitsland. In het boek zijn teksten te lezen die Kroese schreef, geadresseerd aan de weg die het park om haar verblijf in Duitsland doorsnijdt. Een onpartijdige middenweg die verbindt, die binnen en buiten bepaalt, die een middelpunt is van een park maar zelf geen uitspraken doet; eenzelfde neutrale rol als die de Maas speelt in HIER/DAAR.

Vesta Kroese
Vesta Kroese werd opgeleid als architecte en richt zich inhoudelijk, vanuit de beeldende kunst op de menselijke ervaring. Ze studeerde Sculpture aan het Royal College of Arts in Londen en uit zich in verschillende media zoals sculptuur, contextuele interventies, installaties, schilderijen en prints. Inmiddels woont en werkt ze afwisselend in Den Haag en Londen. Na de installatie van HIER/DAAR in 2011 zag ze het werk steeds lange periodes niet, maar als ze het werk dan weer zag was ze er door ontroerd. “Het was niet meer mijn werk maar het was zijn eigen leven gaan leiden.”

De videoregistratie van HIER/DAAR die speciaal voor de tentoonstelling werd geproduceerd (door Vesta Kroese en Christian van der Kooy) werd mogelijk gemaakt met financiële bijdragen van Stroom Den Haag en CBK Rotterdam. Onze Tunnel is nog tot en met 23 april te zien in Kunsthal Rotterdam.